利用者:Adlgr/キリル文字で表記されるモンゴル諸語の比較
表示
キリル文字で表記されるモンゴル諸語の比較では、モンゴル語族のうち、キリル文字で表記されるモンゴル国の公用語であるハルハ・モンゴル語とロシアのブリヤート共和国の公用語であるブリヤート語、カルムイク共和国の公用語であるカルムイク語の3つの言語の差異を紹介する。
モンゴル諸語のキリル文字化
[編集]モンゴル民族の居住地域は複数の独立国にまたがっているが、かつては共通のモンゴル文字を使用していた。しかし、20世紀初頭に各地域で独自のキリル文字正書法が制定された結果[1]、各民族間で文章による意思の疎通が困難になってしまった。そこで、一般的に使用される語彙の各言語による比較を示す。
キリル文字
[編集]3言語とも現在は主にキリル文字を使用しているが、ハルハ・モンゴル語はロシア語アルファベット33文字に、ө、үを加えた35文字を使用していて、ブリヤート語はこれにһを加えた36文字を使用している。さらにカルムイク語はө、ү、һのほかにә、җ、ңを加えた39文字を使用している。
各言語の文の比較
[編集]分類 | ハルハ・モンゴル語 | ブリヤート語[2] | カルムイク語[3] | 日本語 | |
---|---|---|---|---|---|
あいさつ・質問文 | сайн байна уу! | hайн байнахтун | こんにちは | ||
сайн уу! | hайн уу! | менд! | やあ | ||
амар мэнд сайн сууж байна уу! | |||||
чамайг хэн гэдэг вэ? | ши хэн гэжэ нэрэтэйбши? | чи кемб? | あなたはどなたですか? | ||
чиний нэр хэн бэ? | шинии нэрэ (нэрэшни) хэн бэ? | чини нерн кемб? | あなたの名前は何ですか? | ||
чиний хэдэн настай вэ? | ши хэдытэйбши? | чи кедүтәвч? | 何歳ですか? | ||
чи хэдэн оных вэ? | ши хэды онойбши? | чи ямаран жилтэ? | 何年生まれですか? | ||
чи хаанаахынх вэ?, чи хаанаас ирсэн юм бэ? | ши хаанахибши? | чи хамаһас ирсмб? | お国はどちらですか? | ||
чи хаана сурдаг вэ? | ши хаана һуранабши? | чи альд сурнач? | どこで学んでいますか? |
各言語の語彙の比較
[編集]分類 | ハルハ・モンゴル語 | ブリヤート語 | カルムイク語 | 日本語 | |
---|---|---|---|---|---|
人称代名詞 | би | би | би, бив | 私 | |
чи | ши | чи | 君 | ||
тэр | тэрэ | тер | 彼 | ||
бид, бидэн | бидэ | бидн, мадн, маанр, ма | 私たち | ||
та | та | та, тадн, тан | あなた | ||
та нар | та | таанр | あなたたち | ||
тэд, тэд нар, эд нар | тэдэ | тедн, эдн | 彼ら | ||
指示代名詞 | зүүн | зүүн | зүн | 左 | |
баруун | баруун | барун | 右 | ||
энэ | энэ | эн | これ | ||
тэр | тэрэ | нөгә, одак, саак, аана | あれ | ||
энд,үүнд | эндэ | энд, үүнд | ここ | ||
тэнд | тэндэ | тенд | そこ | ||
ойр, дөт, хажууд | ойро | өөр, дөт, шиидр, өөрхн, хаҗудк | 近い | ||
алс, холын | холо, холын | хол, холын, ууҗм, шилҗлһн | 遠い | ||
数字 | нэг | нэгэн | негн | 1 | |
хоёр | хоёр | хойр | 2 | ||
гурав, гурван | гурбан | һурвн | 3 | ||
дөрөв, дөрвөн | дүрбэн | дөрвн | 4 | ||
тав, таван | табан | тавн | 5 | ||
人 | хүн | хүн | күн, күмн | 人 | |
нэр | нэрэ | нерн | 名前 | ||
аав, эцэг | эсэгэ, аба | эцк, бааҗа, дәәдә, аак | 父 | ||
эх, ээж | эхэ, эжы | эк, ээж | 母 | ||
эр, эрэгтэй, залуу | эрэ, эрэгтэй | залу, эр | 男 | ||
эм, эмэгтэй, хүүхэн, бүсгүй | эхэнэр, һамган | күүкд күн, эм, баавһа, гергн | 女 | ||
нөхөр | нүхэр, үбгэн | нөкр, залу | 夫 | ||
эхнэр, гэргий, авгай | һамган | гергн, баавһа | 妻 | ||
хүүхэд, үр | үхибүүн | күүкд, үрн, балчр, нилх, исәлә, гоога, көкүл, баһ |
子ども | ||
хүү, хөвүүн | үхибүүн | көвүн | 息子 | ||
охин | басаган | күүкн | 娘 | ||
найз, нөхөр, анд | нүхэр, анда | иньг, үр, нәәҗ | 友達 | ||
色 | улаан | улаан | улан | 赤 | |
хөх | хүхэ | көк | 青 | ||
ногоон | ногоон | ноһан | 緑 | ||
шар | шара | шар | 黄色 | ||
цагаан | сагаан | цаһан | 白 | ||
хар | хара | хар | 黒 | ||
時間 | шөнө | hүни | сө | 夜 | |
өглөө | үглөө | өрүн | 朝 | ||
өдөр | үдэр | өдр | 昼 | ||
маргааш | үглөөдэр | манһдур | 明日 | ||
өчигдөр | үсгэлдэр | өцклдур | 昨日 | ||
долоо хоног | долан хонг | 週 | |||
жил, он | жэл | җил, өөн, ө, он | 年 | ||
自然 | нар, наран | наран | нарн, адьян | 太陽 | |
сар, саран | һара | сар | 月 | ||
од, одон | одон | одн | 星 | ||
ус, усан | уһан | усн | 水 | ||
гол, мөрөн | гол, мүрэн | һол, мөрн һол | 川 | ||
нуур | нуур | нур | 湖 | ||
тэнгис | далай | тенгс | 海 | ||
давс | дабһан | давсн | 塩 | ||
чулуу | шулуун | чолун | 石 | ||
элс | элһэн | элсн, шора | 砂 | ||
газар, шороо | газар | һазр, шора | 土、土地 | ||
үүл | үүлэн | үүлн, бахрагсн | 雲 | ||
тэнгэр, огторгуй | тэнгэри | теңгр, оһтрһу | 空 | ||
салхи | hалхин | салькн | 風 | ||
цас | саhан | цасн, архайг | 雪 | ||
мөс | мүльhэн | мөсн | 氷 | ||
гал | гал | һал | 火 | ||
уул, хад | хада, уула | уул, хад, үүл | 山 | ||
生物 | мал, амьтан, адгуус | амитан | мал, адусн, аһурсн, әмтн | 生物 | |
загас | загаhан | заһсн, бершг | 魚 | ||
шувуу, жигүүртэн | шубуун | шовун, җивртн | 鳥 | ||
нохой | нохой | ноха | 犬 | ||
могой | могой | моһа | 蛇 | ||
өт, хорхой | хорхой, үтэн | өтн, хорха | 虫 | ||
植物 | мод | модон | модн | 木 | |
мод, саваа | модон | модн, чичә | 枝 | ||
ой, ой мод, шугуй | ой | ө, ө-модн, шуhу модн | 森 | ||
жимс | жэмэс | земш, темсн, зер-земш | 果物 | ||
үр | хүрэнгэ | экн | 種 | ||
навч | набша | хамтхасн, намч, навч, бүчр | 葉 | ||
үндэс | үндэһэн | уңг, үндсн, йозур, бетк | 根 | ||
цэцэг | сэсэг | цецг | 花 | ||
өвс, ногоо, ширгэ | ногоон | ноһан, өвсн, нөөлүр, ширг | 草 | ||
畜産関係 | дээс, уяа, аргамжаа, оосор, бүч | аргамжа | деесн, ооср, бүч, арһмҗ, зел, уя |
縄 | |
арьс, шир | арhан | арсн | 皮革 | ||
мах | мяхан | махн, хасв, зовлһ | 肉 | ||
цус | шуһан | цусн | 血 | ||
яс | яһан | ясн | 骨 | ||
өөх | тоһон, өөхэн | өөкн, хорһн | 脂肪 | ||
өндөг | үндэгэн | өндгн | 卵 | ||
сүүл | һүүл | сүл | 尾 | ||
体 | үс | үһэн | үсн | 毛 | |
толгой | толгой | толһа | 頭 | ||
чих | шэхэн | чикн | 耳 | ||
нүд, нүдэн | нюдэн | нүдн | 目 | ||
хацар | хасар | халх | 頬 | ||
ам | аман | амн | 口 | ||
хэл | хэлэн | келн | 舌 | ||
хөл | хүл | көл | 足 | ||
өвдөг | үбдэг | өвдг | 膝 | ||
гар, мутар | гар | һар, мотр | 手 | ||
гэдэс | гэдэhэн | гесн | 腹 | ||
нуруу | нюрган | нурһн | 背中 | ||
цээж, өрц | сээжэ | чееҗ, өрч | 胸 | ||
зүрх | зүрхэн | зүркн | 心臓 | ||
элэг | эльгэн | элкн | 肝臓 | ||
бөөр | бөөрэ | бөөр | 腎臓 | ||
その他の名詞 | хайр, дурлал | дуран | дурн | 愛 | |
улс, орон | орон | орн, таңһч, улс | 国 | ||
хот | хото | балһсн | 都市 | ||
нутаг | нютаг | нутг | 故郷 | ||
гэр | гэр | гер | 家 | ||
гудамж | гудамжа | һудамж | 通り | ||
дэлгүүр | дэлгүүр | делгүр | 店 | ||
дуу | дуун | дун | 歌 | ||
дээл | дэгэл | девл | デール | ||
形容詞 | урт | ута | ут | 長い | |
өндөр | үндэр | өндр | 高い | ||
хүнд | хүндэ | күнд | 重い | ||
бүх, бүгд, даяар, хамаг | бүхы, бүгэдэ | цуһар, бүгд, хамг, даян | 全ての | ||
том, их | томо | том, ик | 大きい | ||
их, олон | олон | олн, дала, ик, икәр | 多い | ||
цөөн, цөөхөн, хэдэн, хэдхэн | хэдэн | цөөкн, цөн, невчкн | 少ない | ||
бага | бага | баһ, бичкн, невчкн, баахнар | 低い | ||
бяцхан, жижиг, өчүүхэн | бишыхан, божо, жэжэ | бичкн, җиҗг, җаахн, үчүкн | 小さい | ||
нарийн, нимгэн | нарин, нимгэн | нәрн, нәрхн, нимгн | 細い | ||
хүйтэн | хүйтэн | киитн, көргәсн | 寒い、冷たい | ||
шинэ | шэнэ | шин | 新しい | ||
хуучин, хөгшин, настай, ахмад | хуушан | көгшн, наста, хуучн | 古い | ||
зөв | зүб | чик, зөв | 正しい | ||
сайн | һайн | сән, сәәтә, һәәвһә | 良い | ||
муу | муу | му, аанахай | 悪い | ||
цэвэр | сэбэр | цевр | きれいな | ||
шууд, шулуун, цэх | сэхэ | һо, чик, шуд, шудрһ | まっすぐな | ||
бөөрөнхий, дугуй | түхэреэн | төгрг, моһлцг, дуһу | 丸い | ||
хурц, шовх | хурса | хурц, үзүртә, иртә | 鋭い | ||
疑問詞 | хэн, хэн бэ | хэн | кен, кемб, кемби | 誰 | |
хэзээ | хэзээ | кезә | いつ | ||
юу, юу юм бэ | юун, юу | юн, юмб, юмби | 何 | ||
хаана, аль, хаа | хаана | хама, альд, әлд, ха | どこ | ||
яаж, хэр | хэр | яһҗ, яһад | どう | ||
動詞 | уух, ундаалах | ууха | уух, ундлх, эдлх | 飲む | |
идэх, зооглох | эдеэлхэ | идх, эдлх, зооглх, уух | 食べる | ||
хөхөх | хүхэхэ | көкх | 吸う | ||
үлээх | үлеэхэ | үләх, сүүгх | 吹く | ||
амьсгалах | амилха, амисхалха | әмсхлх, әмсхлгдх, кииһән авх | 呼吸する | ||
инээх, хөхрөх | энеэхэ | инәх, һочкнх | 笑う | ||
харах, үзэх | хараха | үзх, харх, һәәхх, шухих | 見る | ||
сонсох, дуулах | дуулаха | соңсх | 聞く | ||
мэдэх | мэдэхэ | медх, медҗәх | 知る | ||
бодох, сэтгэх, санах | бодохо, шэбшэхэ | санх, бодх, седклх | 思う | ||
үнэрлэх, шинших | үнэрдэхэ | үнрчлх, шиңшх | 嗅ぐ | ||
айх, сүрдэх | айха | әәх, сүрдх | 恐れる | ||
унтах, нойрсох | унтаха | унтх, нөөрсх | 寝る | ||
амьдрах | амидарха | бәәх, җирһх, бәәршх | 生きる | ||
үхэх, нас барах, өнгөрөх | үхэхэ | үкх, өңгрх | 死ぬ | ||
алах | алаха | алх | 殺す | ||
цохих | сохихо | цокх, чичх, нудрмдх | 打つ | ||
хуваах, задлах | хубааха | хувах, хойра кех, зедлх | 分ける | ||
хөвөх | тамарха | усчх, өөмх, көвх | 泳ぐ | ||
нисэх | ниидэхэ | нисх | 飛ぶ | ||
явах, одох | ябаха | йовх, одх, очх | 行く | ||
ирэх | ерэхэ | ирх, аашх | 来る | ||
суух | һууха | суух | 座る | ||
зогсох | байха | зогсх | 止まる | ||
эргүүлэх | эрьелдүүлхэ | дуһрулх, эргүлх | 回す | ||
өгөх | үгэхэ | өгх | 与える | ||
барих | бариха | бәрх | つかむ | ||
татах, чирэх | татаха, зүдхэхэ | татх, чирх | 引く | ||
оёх, шидэх | оёхо | уйх, шидх | 縫う | ||
хэлэх, гэх | гэхэ | келх, гих | 言う | ||
дуулах | дуулаха | дуулх | 歌う | ||
наадах | наадаха | наадх, цокх, татх | 遊ぶ | ||
шатах, ноцох | дүрэхэ | шатх, дүрвкх | 燃える | ||
その他 | битгий, бүү | бү | бичә, бичкә, биш, уга, угаһар, бү |
禁止(~な) | |
бус, биш, ондоо | бэшэ, буса, ондоо | талдан, оңдан, биш, нөгә | 異なる | ||
ба, болон | ба, болон | болн, чигн, ба | と(並立) | ||
бол, хэрвээ | хэрбээ... hаа, бол | ... болхла, кемр, кемрҗән | もし | ||
助詞 | дээр | дээрэ | деер | (~の)上に | |
-д/-т | соо, -да/-дэ/-до, -та/-тэ/-то |
-д/-т, дотр | ~に(場所) | ||
-тай/-тэй/-той | -тай/-тэй/-той | -та/-тә, -ла/-лә | ~と(共同) |
出典
[編集]- ^ https://eprints.lib.hokudai.ac.jp/dspace/bitstream/2115/39074/1/52-006.pdf 1930年代のブリヤートの言語政策 : 文字改革、新文章語をめぐる議論を中心に 荒井幸康 p.144
- ^ Буряадхэлэн.ком сайтын мэдээлэл
- ^ Elista - Форум Калмыкии Хальмг келн мини Торскн келн